Portret Joanny Neumann-Dobrzańskiej

Wizerunek Joanny Neumann-Dobrzańskiej potwierdza, że Witkacy był znakomitym portrecistą. Piękna kobieta o wyrazistym spojrzeniu przyciąga uwagę odbiorcy. Według oznaczeń na pracy jest to typ portretu B+E, co jak czytamy w regulaminie firmy stworzonym przez artystę stanowi połączenie: „rodzaju bardziej charakterystycznego, jednak bez cienia karykatury. […] z pewnym podcięciem cech charakterystycznych, co nie wyklucza „ładności” w portretach kobiecych” oraz typu E, czyli „kombinacji z poprzednimi rodzajami. Dowolna interpretacja psychologiczna, według intuicji firmy […]”. W regulaminie artysta wyróżnił także typ B+E, czyli dziecinny. Stosowanie używek: papierosów, narkotyków czy alkoholu, artysta skrupulatnie odnotowywał na swoich obrazach. Te notatki informowały pod wpływem jakich środków malował daną pracę. Witkacy nie stronił od eksperymentów w tej materii.

„Jako właściciel wielkiej firmy gębowzorów, czyli będąc po prostu psychologicznym portrecistą, mam tę wadę, że gęba ludzka w niesamowity sposób mnie interesuje. Normalnie idąc po ulicy musiałem każdą twarz zarejestrować […]”. Tak w „Niemytych duszach” pisał Witkacy. Ta „rejestracja” i uwiecznianie przebiegało w sposób bardzo charakterystyczny: różnorodne oznaczenia i typy portretów, deformacje twarzy, wizerunki pełne ekspresji, nieraz przybierające przedziwne kształty, z elementami zwierzęcych ogonów czy nóżek, portrety podwójne. Szczególnie obrazy wykonane pastelami zalicza się do typowych. Działalność Firmy Portretowej „S. I. Witkiewicz” wzmocniła popularność malarza. Wykonane w jej ramach prace wielokrotnie gościły na wystawach zbiorowych i indywidualnych w Polsce i poza jej granicami. Niezmiennie pozostają w kręgu zainteresowania kolekcjonerów i miłośników twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza. Anna Żakiewicz pisała: „całość dzieła stworzonego przez Firmę Portretową to nie tylko szereg wizerunków pojedynczych ludzi, jest to przede wszystkim obraz świata, który skończył się we wrześniu 1939 roku. Ale jest też Firma, jako całość, zapisem przemyśleń Witkacego o sztuce jako procesie twórczym, którego wyniki zależą od przyjętej konwencji, od warunków, w jakich powstaje dzieło, od psychiki artysty, jego doświadczeń i możliwości w danym momencie”.

Obraz posiada dokładne datowanie: 18 sierpnia 1938 roku. Nieco ponad rok przed tragiczną śmiercią artysty. W latach 30-tych Witkacy nie tylko malował, ale zajmował się działalnością literacką, publikował artykuły filozoficzne, o sztuce. Rok powstania omawianego obrazu był intensywny dla Witkacego. W 1938 roku wziął udział w wystawach „Józef Mehoffer i jego uczniowie” w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie oraz Związku Plastyków w Zakopanem. Jego portrety cieszyły się dużą popularnością m. in. na Śląsku. W tym samym roku artysta przekazał swoje obrazy na fundusz prześladowanych w Niemczech Żydów. Ponadto założył zakopiańskie Towarzystwo Teatru Niezależnego, w którym planował zaprezentować spektakl „Metafizyka dwugłowego cielęcia”. Aktywnie udzielał się na kanwie publicystycznej i literackiej. Wydał „Sonatę Belzebuba”, napisał m. in. dramat „Tak zwana ludzkość w obłędzie”, udzielał się na Uniwersytecie Jagiellońskim i w Towarzystwie Filozoficznym, prezentując swoje teksty. W 1938 roku, podczas jednej nocy, powstały słynne autoportrety Witkacego – jako „Dr Jekylla” i „Mr Hyde’a”