Autoportret z paletą

Autoportrety należą do ważnych kategorii tematycznych w malarstwie Jacka Malczewskiego. Dla artysty stanowiły unikalny sposób narracji, indywidualnej ekspresji, „rozprawy ze światem i samym sobą” – jak charakteryzowała Jadwiga Puciata-Pawłowska. Malowane na różnych etapach życia odzwierciedlały nie tylko zmieniającą się fizjonomię Malczewskiego, ale przede wszystkim przemiany dokonujące się na płaszczyźnie artystycznej. Zwykle nie były to proste przedstawienia własnego wizerunku. 

Symbolizm nierozerwalnie związany ze sztuką artysty, wyraźnie zaznacza się również w jego wizerunkach własnych. Malczewski przybierał różne stroje, nieraz z fantazyjnymi dodatkami. Przedstawiał siebie jako postaci znane z literatury (np. Dantego) czy w otoczeniu mitologicznych stworów. W swoich obrazach był żołnierzem, zakonnikiem, sybirakiem. Człowiek w ogóle był „osią świata Malczewskiego”, jak zauważyła Agnieszka Ławniczakowa. Fascynował go zarówno jego wymiar biologiczny, jak i duchowy. Autorefleksja, której poddawał się przy okazji portretów własnych, była kontynuacją tych rozważań. Z jednej strony bardziej osobistych, z drugiej – poprzez zastosowane symbole – mogące być interpretowane w sposób uniwersalny.

„Autoportret z paletą” przedstawia artystę we wnętrzu mieszkania. Tym razem obraz pozbawiony jest mitologicznych odniesień. Niezmienne pozostaje centralne ujęcie artysty. Dostojna, zamyślona postać malarza unika kontaktu wzrokowego z odbiorcą. Taki zabieg jest charakterystyczny dla jego autoportretów. Jak zauważyła Jadwiga Puciata-Pawłowska: „w latach późniejszych wygasa u Malczewskiego chęć wkładania na siebie efektownych przebrań […]. Tłem jest plener lub zastawione meblami wnętrze pokoju”. W tym przypadku widoczne jest przede wszystkim łóżko i okno z widokiem na pejzaż z zabudową.

Praca datowana jest ok. 1901 roku. Podobne obrazy z tego okresu to przykładowo „Autoportret z bachantką, satyrem, chimerą” z Muzeum Narodowego w Krakowie. Od 1899 do 1913 roku Malczewski mieszkał na krakowskim Zwierzyńcu. Okoliczne widoki zostały ujęte w wielu działach artysty. W 1900 roku odszedł z Akademii Sztuk Pięknych. Wspólnie z innymi polskimi malarzami uczestniczył w ekspozycji w Galerie Georges Petit w Paryżu. Zdobył także srebrny medal za „Melancholię” na paryskiej Wystawie Powszechnej. W tym czasie powstał symboliczny autoportret „Rycerz u studni”. W kolejnych latach z tej tematyki namalował m. in. „Autoportret na tle Wisły”, „Autoportret z hiacyntem” czy „Autoportret ze śmiercią”.