Passe-par-tout trojakie

„Czym jest i czym może być »pass‑par‑tout«, rozcięte, rozerwane, ciemne, mieniące się barwą, albo będące prześwitem? Jakie może być »pass‑par‑tout« dla ściany, dla podłogi, dla ciemności” – ze szkicownika Jana Berdyszaka, 1990 rok.

na odwrocie oznaczenia techniczne pracy

Proweniencja:

– kolekcja Wandy Dunikowskiej

– kolekcja prywatna, Kraków

Bibliografia (wybór):

– „Jan Berdyszak. Retrospektywa Wybranych Problemów z lat 1962–1995. Muzeum Śląskie w Katowicach. Rysunek i grafika, kwiecień-maj 1996”, Galeria Sztuki Współczesnej, Biuro Wystaw Artystycznych w Katowicach, Katowice 1996.

– „Jan Berdyszak. Twórczość z lat 1960–2002”, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Orońsk 2002.

– Elżbieta Kościelak, Magdalena Szafkowska „Jan Berdyszak. Szkice i rysunki”, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 2012.

– „Jan Berdyszak. Gęstość cienia. Pomiędzy światłem a ciemnością”, Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu, Toruń 2012.

Cykl „Passe-par-tout”, do którego należy prezentowana praca rozpoczął artysta w 1990 roku. Był kolejnym etapem poszukiwań i przeobrażeń, jakie dokonywał w obiektach, począwszy od 1965 roku (wycięcie otworu w pracy: „Obraz strukturalny z otworem”), kolejnych eksperymentów artystycznych lat 60. i serii „Wokół obrazu”, tworzonej w latach 80. Berdyszak postanowił w nim zwrócić uwagę na element traktowany do tej pory drugorzędnie, jako tło dla głównej treści dzieła sztuki. To odwrócenie hierarchii wydaje się być szczególnie interesujące. Tym bardziej, że jak zawsze w przypadku tego artysty istotne znaczenie ma nie tylko formalne, techniczne ujęcie koncepcji w strukturę obiektu, ale i jej warstwa konceptualna.

Nazwa cyklu to graficzna modyfikacja zapisu francuskiego słowa „passe-partout”, którym określa się ramkę z tektury czy innego materiału do oprawy, ale i zakrycia części obrazu, rysunku, który ma być niewidoczny. Passe-partout to dodatkowa przestrzeń pomiędzy właściwą ramą a obrazem. Jej zadaniem jest często subtelne podkreślenie pracy, którą oprawia. „Passe-par-tout” Jana Berdyszaka samo w sobie jest dziełem sztuki. Wycięte, rozcięte, ujęte w figurę prostokąta (ale nie tylko), współgrające ze światłem, ciemnością czy półmrokiem odwołuje się do tego, co pozostawało ukryte i nieznane. Jednocześnie pokazuje odbiorcy pustkę, przestrzeń niezagospodarowaną, otwartą, która z ramą (półramą) passe-par-tout tworzy niepowtarzalne zestawienie. Zagadnienie przestrzeni było zresztą jednym z kluczowych w twórczości Jana Berdyszaka.

W ramach cyklu powstały wykonane różną techniką obiekty, obrazy, instalacje, projekcje diapozytywów czy grafiki warstwowe. Stanowi on jeden z ważniejszych dokonań w ouvre artysty. Realizowany był w latach 90. i na początku kolejnej dekady. Długoterminowość i różnorodność zastosowanych rozwiązań sprawiła, że obiekty z cyklu „Passe-par-tout” były częścią wielu ekspozycji indywidualnych i zbiorowych (przykładowo w Muzeum Sztuk Pięknych w Warszawie czy Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku).

Oferowany obraz powstał w 1992 roku. Dużych rozmiarów płótno umocowane na desce jest klasycznym przykładem cyklu „Passe-par-tout”. Składa się z prostokątów o niepełnych formach. Wycięcia i półotwarte struktury komponują się z tłem, które można dowolnie modyfikować. Interesujące są również zestawienia barw, ich przenikanie, które artysta wyraźnie podkreślił. Muzealnej klasy obiekt jest godnym uwagi tego typu egzemplarzem dostępnym w ofercie aukcyjnej.