Ferdynand Ruszczyc

Jego ojciec Edward był wojskowym i urzędnikiem, matka Anna Margareta Alvina była z pochodzenia Dunką.

Artysta uczęszczał do gimnazjum klasycznego w Mińsku Litewskim. Rysunku uczył się u wychowanka akademii petersburskiej Kuźmy Jermakowa. Przez okres dwóch lat studiował prawo na Uniwersytecie w Petersburgu, a następnie od 1892 roku uczył się w akademii petersburskiej (już rok wcześniej przychodził na zajęcia jako wolny słuchacz). Jego profesorami byli m. in. Iwan Szyszkin i Archip Kuindża.

W trakcie studiów był wielokrotnie nagradzany (m. in. dwukrotnie srebrnym medalem w roku 1892). Za obrazy „Wiosna, „Gwiazda wieczorna”, „Trytony” przyznano mu w 1897 roku dyplom i tytuł artysty. Już dwa lata wcześniej, otrzymał tytuł nauczyciela rysunków III stopnia („kłassnyj chudožnik”).

Ruszczyc wiele podróżował po całej Europie (był m. in w Szwecji, Włoszech czy Francji).

Malarz był członkiem i prezesem TAP „Sztuka”, należał do Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, Towarzystwa Szubrawców (stowarzyszenia moralnego, zorganizowanego na podobieństwo masonerii). Artysta był również jednym z założycieli i prezesem Towarzystwa Miłośników Wilna. Ruszczyc patronował Kołu Artystycznemu młodzieży polskiej, założonego w 1910 roku. Malarz przez osiem lat był także radnym Rady Miejskiej Wilna.

Artyście przyznano nagrodę im. Probusa Barczewskiego za obraz „Potok wiosenny”. Został odznaczony również Legią Honorową (1922), Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1923), Złotym Krzyżem Zasługi (1929), hiszpańskim Orderem Izabeli Katolickiej (1932) i portugalskim Orderem Św. Jakuba (1932).

Ruszczyc wspólnie z Xawerym Dunikowskim, Kazimierzem Stabrowskim i Karolem Tichym założył w Warszawie WSSP, otwartą w 1904 roku. Jako profesor prowadził katedrę malarstwa pejzażowego (prowadził zajęcia plenerowe m. in. na Saskiej Kępie i w Łowiczu). W mieszkaniu artysty odbywały się spotkania wileńskiej elity kulturalnej.

W trakcie I wojny światowej malarz początkowo przebywał w Wilnie, gdzie porządkował zbiory sztuki Towarzystwa Przyjaciół Nauki. Następnie przeniósł się do rodzinnej miejscowości.

Po wojnie artyście powierzono reorganizację Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Wileńskiego (był jego dziekanem, profesorem zwyczajnym, kierownikiem katedry malarstwa). Był także profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Stefana Batorego, a w 1936 roku otrzymał tytuł profesora honorowego tej uczelni. Po wojennych zniszczeniach sprawował pieczę nad renowacją  mi. in. budynków akademickich.

Ruszczyc publikował artykuły pod pseudonimem „o-k-o”, interesował się fotografią. Dzięki niemu utworzono w Wilnie w 1912 roku Miejskie Archiwum Fotograficzne. Należał także do Wileńskiego Towarzystwa Fotograficznego i był członkiem honorowym Fotoklubu Wileńskiego.

Artysta wziął udział w ogromnej ilości wystaw artystycznych, m. in. w II, III, IV Wystawie wiosennej akademii petersburskiej (corocznie wchodził w skład jury), wystawach TAP „Sztuka”, w warszawskim TZSP, TPSP we Lwowie i Krakowie, Poznaniu, Monachium, Londynie, Wilnie, Budapeszcie. Był również współorganizatorem np. wystawy w salonie secesji w Wiedniu (1906 r.), wystawy sztuki polskiej w Grand Palais w Paryżu. Urządził także pośmiertną ekspozycję prac Jana Stanisławskiego w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych (1907 r.). Rok po śmierci artysty w Wilnie miała miejsce wystawa jego prac. Ekspozycja monograficzna prac Ferdynanda Ruszczyca odbyła się w 2002 roku m. in. w Muzeum Narodowym w Krakowie i Muzeum Narodowym w Warszawie. 

Początkowo Ferdynand Ruszczyc malował pejzaż morski, studia fal, czasami łączone z wątkami mitologicznymi (np. na obrazach dyplomowych). Ogromny wpływ na malarstwo Ruszczyca miała twórczość artystów rosyjskich końca XIX wieku (Isaaka Lewitana, Iwana Ajwazowskiego czy Archipa Kuindżiego), a także malarstwo skandynawskie i obrazy Jana Stanisławskiego.

Artysta emocjonalnie postrzegał otaczającą naturę, Henryk Piątkowski określił go nawet jako „psychologa pejzażu”. Malarz pisał: „najsilniej odczuwam naturę, mógłbym powiedzieć, rozumiem ją – w dni szare. Niebo białe, a duże kępy drzew ciemne, ciemnosine, zielone”. W jego malarstwie powtarza się kilka motywów krajobrazowych związanych z rodzinnymi stronami, prezentowanych o różnych porach roku, bez niepotrzebnych detali (np. widok rodzinnego młyna w zaścianku Doukniewicze k. Bohdanowa).

Artysta niejednokrotnie kontrastował ze sobą barwy ciemne i jasne, stosował perspektywę „pogrążoną” (z lotu ptaka), podwyższał linię horyzontu. Inspirując się japońskim drzeworytem przekładał na swoje malarstwo zbliżenia przedmiotów i wycinkowe kadry. Ciekawym sposobem było również ukazywanie pejzażu zza bezlistnych gałęzi drzew.

Ekspresja w malarstwie Ruszczyca odgrywała znaczącą rolę. Przejawiała się w zniekształcaniu przestrzeni czy nadmiernym przerysowywaniu stosowanego motywu (np. obraz „Z brzegów Wilejki”). Charakterystyczne było także wykorzystywanie symboliki w pejzażu czy malowanie swoistych „dramatów pejzażowych”, jak określił to J. Buhak (np. w obrazie „Pustka”).

Oprócz pejzaży artysta malował również wnętrza ulubionych domów (np. dworu w Bohdanowie).

Ruszczyc aktywnie działał w środowisku teatralnym. Tworzył inscenizacje i scenografie widowisk teatralnych (np. wystawił „Lillę Wenedę” Juliusza Słowackiego i opracował dekoracje i kostiumy do „Księcia Niezłomnego” tego samego autora). Artysta przygotowywał także imprezy publiczne (m. in. dekorację katedry wileńskiej z okazji 500 – lecia bitwy pod Grunwaldem).

Ruszczyc zajmował się także grafiką warsztatową i użytkową (z widocznym wpływem secesji), projektował winiety i ilustracje do wielu książek i czasopism, tworzył plakaty, druki okolicznościowe.