Jan Matejko

Jego dzieła ukształtowały świadomość historyczną wielu pokoleń Polaków, podtrzymywały ducha narodu w czasach niewoli, świadczyły o jego bogatych i chwalebnych dziejach. Swoją twórczość traktował jako posłannictwo. Wychowanym w głęboko patriotycznej atmosferze, pozostawał pod wpływem romantycznej poezji i historycznej szkoły krakowskiej.

Artysta pobierał nauki w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych m. in. u W. Stattlera i W. Łuszczkiewicza. Jedynie przez rok (z powodu choroby) studiował w akademii monachijskiej. Jeszcze krócej, zaledwie kilka dni, uczył się w Wiedniu (odszedł w wyniku nieporozumień z profesorem).

Artysta już od najmłodszych lat interesował się historią. Samodzielnie uzupełniał swoją wiedzę w tym zakresie, tworzył notatki, rysunki, które stanowiły późniejsze podwaliny koncepcji malarskich.

Znaczące prace olejne powstawały od 1855 roku. W 1860 roku zaprezentował litografie „Ubiory w Polsce”, stanowiące opis polskich strojów. Jeden z najważniejszych obrazów artysty „Stańczyk” został namalowany w 1862 roku. Kolejne - „Kazanie Skargi” ukończył po upadku powstaniu styczniowego. Został za niego odznaczony medalem na Salonie w Paryżu.

Matejko odbył podróże m. in. do Stambułu, Wiednia czy Paryża (w 1870 roku przyznano mu tam Legię Honorową). W latach 70. XIX wieku dużym sukcesem okazał się obraz „Unia lubelska”. W tym czasie Matejko tworzył obrazy ukazujące wydarzenia zwycięskie w historii Polski, ale równocześnie w symboliczny sposób przedstawiające niewykorzystane okazje i możliwości. To również najbardziej intensywny okres twórczy artysty.

Matejko objął stanowisko dyrektora krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w roku 1873. Przyczynił się do reorganizacji uczelni, miał decydujący wpływ na jej kształt przez kolejne lata. Jego wychowankami było wielu znakomitych malarzy Młodej Polski.

Malarz wykonywał portrety arystokratów i bogatych mieszczan, traktując je jako działalność czysto zarobkową.

Matejko zdobył ogromne uznanie i szacunek wśród społeczeństwa, traktowano go nawet jako duchowego przywódcę narodu (w 1875 roku przyznano mu złoty medal wykonany ze składek społeczeństwa, a trzy lata później wręczono mu berło jako symbol panowania w sztuce). Artysta był honorowym obywatelem miasta Krakowa (od 1882 roku), uzyskał doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1887 roku.

Jednak w życiu prywatnym Matejko zmagał się z poważnymi problemami (np. chorobą psychiczną żony). Z czasem krytyce poddawano także jego malarstwo, obojętność na przemiany dokonujące się w sztuce i sposobie jej wykładania.

Warto pamiętać, że artysta aktywnie uczestniczył w pracach restauratorskich miasta Krakowa. Zajmował się także malarstwem monumentalnym (stworzył projekty polichromii do kościoła Mariackiego wykonane później przez Stanisława Wyspiańskiego i  Józefa Mehoffera czy do auli Politechniki we Lwowie).

Jan Matejko uczestniczył w wystawach w wielu krajach europejskich. W Paryżu eksponował swoje dzieła od 1865 do 1887 roku, w Wiedniu od 1867, Berlinie – od 1879. Uczestniczył w wystawach w Monachium, Pradze, Lwowie. W kraju najwięcej wystawiał w Krakowie. Tu odbyła się jego wystawa szkolna w 1854 roku czy pośmiertna w 1893 roku. Corocznie uczestniczył w ekspozycjach Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Jego prace pokazywano także w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych, Salonie Unegra i Salonie Krywulta. Wielokrotnie organizowano wystawy retrospektywne Matejki, m. in. w Muzeum Miejskim w Bydgoszczy w 1937 roku, Muzeum Narodowym w Krakowie w 1953 czy 1993 roku.