Noc

Kobiecość była jednym z fundamentów malarskiego oeuvre artysty. Zachwycają wysmakowane portrety ówczesnych dam, z mistrzostwem malowane pastelami. „Noc” to jednak dzieło wyjątkowe. Choć motyw typowy jest dla malarza, sposób jego ujęcia zdecydowanie różni się od popularnych przedstawień. Kobiecy akt z maską intryguje i urzeka pięknem. Nie jest znany podobny obraz na polskim rynku antykwarycznym. Unikat nie tylko dla kolekcjonerów malarstwa Axentowicza, ale i całej sztuki Młodej Polski. Tajemnicza rudowłosa dziewczyna niczym Wenus ukazuje swoje piękno na tle czarnej tkaniny. Kontrast jej alabastrowego ciała na tle materiału, wzmaga efekt światłocieniowy. Ciało opływają ogniste włosy. Maska zasłaniająca część twarzy dziewczyny, a jednocześnie nagość jej ciała – to kolejna zwracająca uwagę sprzeczność w przedstawieniu postaci. Dzięki niej obraz wyłamuje się konwencji klasycznego portretu.

Malarz w niepowtarzalny sposób połączył subtelność ze zmysłowością. Tylko Axentowicz pokazywał kobiecość delikatną i erotyczną w doskonałych proporcjach na jednym obrazie. Pojawienie się obrazu „Noc” to wydarzenie na polskim rynku dzieł sztuki, a zarazem wzbogacenie wiedzy o twórczości artysty. Namalowany prawdopodobnie w bardzo ważnym, paryskim okresie życia młodego artysty. W latach 1882-1895 przebywał we Francji. Rozwijał swój talent pod opieką Emila Augusta Carolusa-Durana – wybitnego portrecisty oraz studiując dzieła dawnych mistrzów. To wtedy powstały kopie obrazów Tycjana, Velazqueza czy Botticellego. Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska w katalogu do wystawy podkreśla, że właśnie w okresie paryskim wyodrębnił się indywidualny styl malarza. Przełomowy okazał się ze względu na zdobytą wówczas popularność. Axentowicz chętnie uczestniczył w barwnym życiu artystycznym stolicy. Dzięki nawiązanym znajomościom poznał elitę Paryża, co zaowocowało wykonaniem portretów aktorki Sary Bernhard i córki redaktora „Figara” Henrietty Fouquier. Rozpoczął następnie współpracę z czasopismami, takimi jak „Le Monde Illustré”, „Figaro”, co znacznie poprawiło jego status materialny. Według wspomnień Wojciecha Kossaka z 1890 roku, wspólnie z Teodorem bywał w teatrach i kabaretach. Jedno z takich spotkań mogło być inspiracją do powstania oferowanego obrazu. Po spektaklu w znanej sali koncertowej Folies Bergéres i poznaniu m. in. divy operetki Ilky Palmay, udali się majową nocą do hoteliku na rue Joubert. Jak podaje dalej Tadeusz Z. Bednarski „efektem artystycznych impresji – może i późniejszych - ze spotkań z atmosferą owych hotelików jest praca nazwana Noc”. Sam motyw maski, choć w zupełnie innym ujęciu, pojawia się także w obrazie Axentowicza „Dama z maską”, reprodukowanym w katalogu wystawy monograficznej w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie w 1939 roku. Axentowicz jako czołowy portrecista, namalował m. in. znaną krakowską piękność Atę Zakrzewską (jej wizerunki zdobiły plakaty wystaw Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”). Wśród portretowanych były także Zofia Hoesickowa, Stefania Zamoyska czy Renata Radziwiłłowa. Franciszek Klein wśród portretowych inspiracji Axentowicza dostrzegał malarstwo Giovannego Boldiniego i Jamesa Mc Neilla Whistlera.